تاریخچه مطالعات عصر آهن
-
دورۀ دوم از سال 1957 شروع شده و تا اواخر دهۀ هشتاد میلادی ادامه پیدا می کند. برخلاف دورۀ اول مطالعات هدفدار شده و حفاری های باستان شناسی در محوطه های عصرآهن صورت گرفته است.
در همین راستا می توان تاریخچۀ مطالعات عصرآهن را به زبان دیگری نیز بیان کرد:
-
مرحلۀ اول شامل دوره ای که تا میانۀ دهۀ پنجاه پیش می آید (از آغاز فعالیت های باستانشناختی در ایران تا سال 1957). این مرحله دورۀ طولانی از انباشت آثاری بود که به لطف فعالیت های فردی باستان شناسان به خودی خود رشد یافت. این مطالعات نقش مهمی در حل مسائل تاریخ مردم ایران و هندواروپایی ایفا کرد.
-
مرحلۀ دوم از سال 1957 آغاز و تا چندی پیش ادامه داشت. در این مرحله با پروژه های عظیمی چون حسنلو روبرو هستیم.بخش مهمی از حفاری های این مرحله به مطالعۀ محوطه های عصرآهن اختصاص یافته است. در گورستان ها و استقرارگاه ها به مطالعۀ مسئلۀ تکوین تاریخ و فرهنگ منحصر به فرد ایرانی پرداخته شدو پرده از فرهنگ مادی ایرانیان و زمان ورود آن به فلات ایران برداشته شد.
قبل از سال 1930 فرانسوی ها تنها گروهی بودند که حق حفاری باستان شناسی در ایران را داشتند.در سال های 32_1931 گروه باستان شناسی آمریکایی حفاری هایی در تپه حصار و تورنگ تپه آغاز کردند. در سال 1933 گروه باستان شناسی سوئدی حفاری در شاه تپه را آغاز نمودند.
درسال های 35_1934 و 38_1937 در درۀ رومیشگان و سیمره گروه آمریکایی به سرپرستی اشمیت حفاری کردند. در سا ل های 36_1935 اورل استاین در غرب ایران پژوهش هایی انجام داد. لازم به ذکر می باشد که در پی فعالیت های نسبتاً وسیع در دهۀ سی، در طی جنگ جهانی دوم و سال های پس از جنگ، کاهش چشمگیری در فعالیت هایباستان شناسی ایران بوجود آمد.
در 1947 ادارۀ باستان شناسی ایران حفاری در تپۀ حسنلو را به سرپرستی محمود راد و علی حاکمی به راه انداخت که متأسفانه اطلاعات ارائه شده دقیق نمی باشدکه علت این امر دقیق نبودن لایه نگاری وثبت توزیع یافته ها اعلام گردیده است. در سال 1950 این دو نفر حفریات مختصری در گنج تپه انجام دادند ولی لویی واندنبرگ در 1954 در همین تپه حفریات انجام داد که در هر دو دوره گورهایی با ظروف خاکستری_سیاه عصرآهنI یافت شد.
در سال 1957 رابرت دایسون در تپه حسنلو فعالیت های انجام داد که همزمان با حفاری استروناخ در پاسارگاد می باشد. در اواخر دهۀ پنجاه اطلاعات نسبتأ زیادی دربارۀ عصرآهن ایران جمع آوری شده بود. در سال 1961 در قالب پروژۀ حسنلومی توان به بررسی سطحی محوطه های شرق لرستان و کردستان توسط یانک اشاره کرد و همچنین اولین کارهای تحقیقاتی حفاری تپه گودین در منطقۀ ماد و کردستان که توسط خود یانک انجام شد .
در سال های 77_1967 به مدت 5 سال توسط استروناخ حفاری در نوشیجان تپه (دومین محل باستانی در منطقه ماد) انجام شد.همزمان می توان به حفاری تپه باباجان توسط گف _باستان شناس انگلیسی_ بین سا ل های 69_1966 اشاره کرد.
در سال 1972 تا اواخر دهۀ هشتاد حفاری هایی توسط گروه باستان شناسی بلژیکی به سرپرستی واندنبرگ در منطقۀ پشتکوه لرستان صورت گرفت.
در سال 1340 ادارۀ باستان شناسی ایران تصمیم گرفت حفاری و بررسی های خود را در سرتاسر کشور با هدف تکمیل نقشۀ باستان شناسی ایران آغاز کند.در سال 1346 محوطه های باستانی منطقۀ گیلان مورد شناسایی قرار گرفت و در این حین فرهنگی مشابه فرهنگ مارلیک مشاهده شد.
در سال های 71_1969 گورستان بزرگ قیطریه تهران حفاری گردید.در سال های 67_1965 دایسون و کایلریانک تاریخ هایی برای دوره های عصرآهنII و III پیشنهاد کردند. در سال های 1960 ، 1964 و1968 حفاری های گروه ژاپنی در قبرستان قلعه کوتی، شاه پیر و حلیمه جان ( منطقه گیلان ) صورت گرفت که براساس مشابهت های جنگ افزارهای آهنی این مناطق و منطقۀ قفقاز و سیلک B می توان قبرستان های پیدا شده توسط این گروه را در قرن 9و8ق.م تاریخگذاری کرد.
از سال 1348 موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران به سرپرستی نگهبان کار حفاری دشت قزوین را به عهده گرفت. در سال 1355 با حفاری تپه سگزآباد توسط ایشان طبقات استقرایر عصرآهن لایه نگاری گردید.