1- گلدان با موجود دو شاخ از آثار باستانی دوره عیلام است. بر روی این گلدان کهن، موجود دو شاخی حک شده‌است که در حال مبارزه با ابلیس است. این اثر باستانی که در دست قاچاقچیان اشیاء عتیقه بود در مرز ایران و ترکیه، هنگام خروج از ایران ضبط و توقیف گردید. سبک کاری اثر شبیه آثار تمدن جیرفت می‌باشد.
کوتیرنهونته دوم (به انگلیسی: Kutir-Nahhunte) یا کودور نان خوندی (به انگلیسی: Kudurnankhundi) یکی از شاهان ایلام از خاندانشوتروکی بود. وی پسر شوتروک نهونته یکم بود و تا حدود ۱۱۵۵پ. م شاهزاده فرمانروا بر شوش بود و سپس شاه ایلام شد. در ۱۱۶۰پ. م همراه با پدرش شوتروک نهونته یکم بابل را گشود و از طرف خود، انلیل ندین اخه را به پادشاهی بابل گمارد. در ۱۱۵۷پ. م به دنبال شورش بابل، شاه دست نشانده اش را اسیر کرد و به ایلام برد و به این ترتیب حکومت کاسیان در بابل برافتاد. این شاه همراه با پدرش کارهای عمرانی زیادی در شوش انجام داده‌است.
هوتلّودوش-اینشوشینک از پادشاهان عیلام در دوره عیلامی میانه (حدود ۱۱۲۰ تا ۱۱۰۰ پ. م) و از دودمان شوتروکی بود. او فرزند کوتیر نهنونت و جانشین شیلهک اینشوشینک یکم بود. در دوران شیلهک اینشوشینک و هوتلّودوش-اینشوشینک عیلامی‌گرایی به شدت رواج داشت. از هوتلّودوش-اینشوشینک دو آجرنبشته به‌جا مانده که در موزهٔ آستان شاهچراغ شیراز نگهداری می‌شود. این دو آجرنبشته به همراه یک قطعه آجرنبشته دیگر به تمامی مشابه آجرنبشته‌هایی هستند که در ملیان فارس، آنشان باستانی یافت شده‌اند. از چگونگی رسیدن این آجرنبشته‌ها به آستان شاهچراغ اطلاعاتی در دست نیست.
شیلهاک اینشوشیناک یا شیلهک-این شوشینک اول (Shilhak-inshushinak I) یکی از شاهان عیلامی در دورهٔ شهرنشینی عیلامیان، چهارمین پادشاه سلالهٔ شوتروکی ها و از پسران شوتروک-نهونت اول بود. او در سال ۱۱۶۵ پیش از میلاد، به شاهی عیلام رسید و پس از آن به تجهیز سپاه پرداخت و تا ناحیه دیاله نفوذ پیدا کرد و به کرکوک رسید و بابل را محاصره نمود و به غنایم زیادی دست یافت. در میان این غنایم، لوح سنگی نارامسین و قانون حمورابی به معبد شوش تقدیم شد و سپس همهٔ دره دجله و ساحل خلیج فارس و رشته‌کوه زاگرس زیر سلطهٔ او درآمد و همهٔ ایران غربی متحد شد و نخستین شاهنشاهی در تسلط ایلام تشکیل گردید. شیلهاک اینشوشیناک در سال ۱۱۵۱ قبل از میلاد، در اوج شکوه و قدرت درگذشت.
عیلامی باستان (خط مخطط عیلامی یا خط سطری عیلامی) دبیره‌ای هجایی بود که از نیا-ایلامی بدست آمده‌بود و در میان سالهای ۲۲۵۰ تا ۲۲۲۰ پیش از میلاد به کار می‌رفت، هرچند که تاریخ اختراعش به پیش از آن باز می‌گردد. عیلامی باستان تنها تا اندازه‌ای رمزگشایی شده‌است، که بیش‌تر آن بدست والتر هینتس بوده‌است. به نظر می‌رسد که عیلامی باستان از ۸۰ نشانه ساخته شده‌باشد و بر ستون‌های عمودی، از بالا به پایین نوشته میشد که از چپ به راست می‌رفت.
به ایلامی زیگورات دوراونتاش (Ziggurat Dūr Untash) یا با نام امروزی چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (عیلامی‌ها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌است. چغازنبیل بخش به‌جا مانده از شهر دوراونتاش است و در نزدیکی شوش (شهر باستانی) در استان خوزستان قرار دارد. این سازه در سال ۱۹۷۹ میلادی اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین‌المللی برای آن ارزش استثنایی و جهانی قایل است. خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می‌دانند.
فلزنگاره نیایش آفتاب یا تابلو مراسم نیایش راهبه‌های آفتاب از اشیای کشف شده دوران عیلام میانه می‌باشد و قدمت آن به سدهٔ ۱۲ پیش از میلاد بر می‌گردد. در سالهای ۱۹۰۴ - ۱۹۰۵ میلادی این قطعه توسط ژاک دو مورگان در خرابه‌های معبد شوش کشف گردید.
در مدخل پرستشگاه عیلامی، تندیس‌های شیر و گاو یا جانوران یا گریفون‌هایی قرار می‌دادند. لازم نبود که این تندیس‌ها را عظیم بسازند، زیرا معلوم بود که کیتن، یعنی نیروی سحرآمیز این تندیس‌ها برای حفاظت پرستشگاه کافی است. در چغازنبیل، تندیس‌های کوچکی از گاو از گل پخته و مزین به سنگ لاجورد، به دست آمده‌است. در شرحی که آشوربانی پال پادشاه آشور، دربارهٔ برانداختن دولت شوش نوشته چنین آمده‌است:
«گاوهای وحشی را که زینت دروازه‌های معبد بود از جای برکندم.»
کول فرح یا نیایشگاه نارسینا در شمال و اشکفت سلمان یا نیایشگاه تاریشا در جنوب شهر ایذه مکان‌هایی هستند که بیشترین نقش برجسته‌های عیلامی را در آنجا می‌توان دید. در کول فرح ۶ و در اشکفت سلمان ۴ نقش برجسته از مراسم مذهبی عیلامیان در حدود ۲۷۰۰ سال پیش بر سنگ‌ها حک شده‌است. در نقش برجسته شماره ۳ کول فرح یکی از مراسم مذهبی عیلامیان را که همراه با حمل مجسمه و قربانی کردن برای خدایان است، نشان داده شده‌است.
تنها اطلاع ما دربارهٔ مراسم مذهبی عیلامیان، از چند یافته مجزا تشکیل می‌شود. در میان مهرهای بی‌شمار پیشین و مناظر متنوع آنها، تاکنون تنها یکی مربوط به مراسم پرستش بوده‌است. شرکت کنندگان در مراسم عیلامی، بوضوح با دو نوع نیایش مختلف یعنی نیایش خطاب و نیاش سکوت آشنا بودند. اولی شامل دراز کردن دست در برابر خدا بود، و شاید در این هنگام دعایی هم خوانده میشد. این حالت را در بین کسانی که بر سکوی مزبور مشغول دعا هستند، می‌توان دید. هرگاه مؤمنان هدایایی با خود در آن زمان می‌آوردند، تنها دست راست خود را بلند می‌کردند، اما در نیایش سکوت مؤمنان دست‌های خود را روی کمربندهای خود می‌نهادند.
کوتیک اینشوشیناک یا پوزور اینشوشینک (Kutik-Inshushinak,Puzur-Inshushinak) یکی از شاهان عیلام (ایلام) که در حدود سالهای ۲۲۴۰ تا ۲۲۲۰ ق.م. حکومت کرده‌است. وی آخرین پادشاه دودمان اَوان بوده‌است. از این پادشاه تعداد زیادی لوح برجای مانده که نه تنها به خط و زبان اکدی، بلکه به خط ایلامی اولیه است. لوح ایلامی اولیه که در ۱۹۶۱ میلادی خوانده شد، نام آخرین استفاده‌کننده از خود را «کوتیکاین شوشینک» یعنی (کمر بسته اینـ شوشینک) ذکر می‌کند. این که خط ایلامی در کنار خط اکدی به کار گرفته شده، نشان از غرور ملی صاحب مهر دارد.
1- پنیی‌کر ایزدبانوی عیلامی و مظهر آفرینش بوده‌است. نام این ایزدبانو در لوحه ای که حاکی از پیمانی میان شاهان عیلام و بابل است ذکر شده‌است. همچنین تندیسی از این ایزدبانو در کاوش های انجام شده به دست آمده است، که او در آن کودکی را در آغوش گرفته و در حال شیر دادن به اوست. این تندیس در نیایشگاهی یافت شده‌است که ویژهٔ عبادت همین الهه بوده‌است.
عیلامیان از هزاره چهارم قبل از میلاد در شوش ساکن بوده و تا آنجا که مدارک کتبی نشان می‌دهد از ۲،۶۸۵ سال پیش از میلاد، پادشاهان عیلام در این نواحی سلطنت می‌کرده‌اند و این پادشاهی تا سال ۶۴۰ پیش از میلاد ادامه داشت و با حمله آشوربانی‌پال برای همیشه از صفحه تاریخ محو گردید لیکن طولی نکشید که قوم و دولت عیلام جزئی از شاهنشاهی هخامنشی را تشکیل داد.
عهد عتیق یا عهد قدیم کتاب مقدس یهودیان است که مسیحیان نیز آن را پذیرفته و به عنوان بخش اول از دو بخش کتاب مقدس قرار داده‌اند. عهد عتیق نامی است که مسیحیان در مقابل عهد جدید به این کتاب داده‌اند؛ اما یهودیان به کتاب مقدس خود تَنَخ می‌گویند که شامل تورات (پنج کتاب اول تنخ) به علاوهٔ کتابهای پیامبران است.
بنی اسرائیل (به عبری: בני ישראל) (به فرانسه: Israélites) به فرزندان و نوادگان یعقوب گفته می‌شود. این قوم ریشه و پایه قومی هستند که بعدها یهود نامیده شد. اسرائیل واژه‌ای عبری ترکیب «اسرا» و «یل» است که در لغت عبری «اسرا» به معنای عبد و «ایل» به معنای خدا می‌باشد و در مجموع به معنای «بنده خدا» است. البته در کتب یهود به معنی غلبه‌کننده بر خدا یا کشتی گرفته با خدا آمده است. این داستان از داستان کشتی گرفتن یعقوب با خدا، یا فرشته‌ای از جانب خدا در عهد عتیق گرفته شده‌است که بعد از این مبارزه نام یعقوب به اسرائیل تغییر می‌کند. از این رو به فرزندان و نوادگان او «بنی اسرائیل» گفته می‌شود.
یهودیت (به عبری: יהדות، Yahadut) دین، فلسفه و روش زندگی قوم یهود می‌باشد. یهودیت، نخستین دین ابراهیمی و نیز به عقیدهٔ بسیاری، نخستین دین سازمان یافتهً یکتاپرست به‌شمار می‌رود. تورات (که به انضمام نوییم و کتوویم، که مجموعاً تنخ نامیده می‌شود) کتاب مقدس یهودیت است. یهودیت شامل مجموعه گسترده‌ای از دیدگاه‌های مذهبی، تشریفات، شاخه‌ها، و متون مذهبی می‌باشد. امروز اکثر یهودیان پیرو سه شاخه ارتدوکس، لیبرال، و محافظه‌کار می‌باشند و اقلیتی هم پیرو بازسازی‌خواهی، قراییم و یهودیت اومانیستی هستند؛ از لحاظ دیدگاه‌های مذهبی این شاخه‌ها بسیار متفاوت هستند. در حالی که یهودیان ارتدوکس باور به وحی تورات از طرف خدا، پیروی سخت از قوانین مذهبی، و ظهور مسیحای موعود دارند، یهودیان لیبرال دارای باور به زندگی مدرن، استقلال شخصی، آزاداندیشی هستند. به باور یهودیان مذهبی، یهودیت، پیمان خدا با بنی اسرائیل است.
زبان پارسی باستان در شاخهٔ زبانهای ایرانی از گروه زبانهای هندوایرانی خانوادهٔ زبانهای هندواروپایی قرار می‌گیرد. این زبان به زبان فارسی میانه تحول یافت که زبان ادبی و رسمی دوران ساسانیان بود و بعدها به زبان پارسی دری یا پارسی نو تبدیل شد. این زبان از زبان نیاایرانی (زبان ایرانی باستان) سرچشمه گرفته‌است. پارسی باستان در کنار زبان اوستایی تنها زبانهای ایرانی دوران کهن هستند که متن یا کتیبه‌هایی از آنها به جا مانده‌است. زبان پارسی باستان در جنوب غربی ایران صحبت می‌شده‌است و قدیمی‌ترین متنی که از آن به جای مانده به قرن ششم پیش از میلاد مربوط می‌شود.
زبان پارسی میانه یا زبان پهلوی یا درست‌تر پارسیگ نیای مستقیم زبان پارسی امروزی است. پهلوی در معنای عام و نه چندان دقیق به زبان‌ها و مخصوصاً خط‌های رایج دوره‌های اشکانی و ساسانی اطلاق می‌شود و محدود به ایالات نبوده‌است. پهلوی یا پارسی میانه شکلی از زبان پارسی است که واسطهٔ مستقیم میان پارسی باستان و پارسی امروزی است. به عبارت دیگر پارسی امروزی شکل تحول‌یافته‌تر از خود زبان پارسی میانه‌است.
آیین زُروانی مشتق از زُروان است که به نظر زروانیان وجودِ غایی است. زروانیان، فرقه‌ای از مزدیسنان بودند که در باورهای خود دچار انشعاب شده و از مزدیسنا خارج شدند. آیین زروانی صورتی از دین زرتشتی است ولی مسلماً زرتشتی نیست. در این باور، باورمندان به تجسمِ زروان، اهورامزدا و دیگر عناصرِ اصلیِ مزدیسنا روی آورند. زُروان همچنین یکی از ایزدانِ مزدیسناست.
شورش بارکوخبا (عبری:מרד בר כוכבא) شورش یهودیان در استان یهودا به رهبری شمعون بارکوخبا علیه امپراتوری روم بود. این درگیری در بین سالهای ۱۳۲ تا ۱۳۶ میلادی اتفاق افتاد و آخرین سه جنگ بزرگ یهودیان-رومیان بود. از این رو نام دیگر این درگیری جنگ سوم یهودی-رومی است. درگیری به دلیل مسائل سیاسی و مذهبی رخ داد. شمعون بارکوخبا که توسط یهودیان به عنوان مسیحا شناخته میشد رهبر شورشیان بود که بتواند اسراییل را بازسازی کند.
تیشا بِآو (در عبری: תשעה באב یا ט׳ באב)، نهمین روز از ماه آو عبری است که پیروان دین یهودیت در آن روز، روزه می‌گیرند. نهم ماه عبری آو، «شوم‌ترین روز تاریخ یهود» نام دارد. بر طبق نوشته‌های مذهبی در این روز معبد هیکل سلیمان در اورشلیم در سال ۵۸۶ قبل از میلاد توسط بخت‌النصر دوم پادشاه بابل و معبد دوم در اورشلیم در سال ۷۰ میلادی توسط تیتوس فرماندهٔ ارتش روم تخریب و ویران شد. همچنین در این روز در سال ۱۳۲ میلادی ۱۰۰۰۰۰ یهودی کشته شدند. در این روز بر طبق سنت یهود، در این روز یهودیان روزه دار می‌شوند و به سوگ اورشلیم می‌نشینند. این روز در تقویم میلادی معمولاً در ماه ژوئیه یا آگوست است.
زبان عبری (עִבְרִית, عیوْریت [ʔivˈʁit] (
) یا [ʕivˈɾit] ( )) یکی از زبانهای سامی و زبان بومی در اسرائیل است که بیش از ۹ میلیون گویشور دارد. به‌طور تاریخی، این زبان به‌عنوان زبان بنی‌اسرائیل و فرزندان آنها در نظر گرفته می‌شود هرچند که در تنخ به آن اشاره نشده‌است. کهن‌ترین نمونه‌ها از نگارش عبری به سدهٔ دهم پیش از میلاد بازمی‌گردد. عبری به شاخهٔ سامی غربی از خانوادهٔ زبانهای آفروآسیایی تعلق دارد و تنها زبان باقی‌مانده از زبانهای کنعانی است. عبری تنها نمونهٔ موفق احیای یک زبان مرده است.
سانسکریت یا سَنسکریت (saṃskṛtam संस्कृतम्) زبان باستانی مردم هندوستان و زبان دینی مذاهب هندوییسم، بودیسم و جاینیسم می‌باشد که از لحاظ زبان‌شناسی با پارسی باستان هم‌ریشه است. زبان سانسکریت؛ از خانوادهٔ زبانهای هندواروپایی به‌حساب می‌آید. نسک ارجمند وداها به این زبان است. در دورهٔ نوین دانش سانسکریت کمک بسیاری به خوانش نبشته‌های این دو زبان باستانی نموده‌است. سانسکریت یکی از زبانهای رسمی ایالت اوتاراکند هند است.
زبان گنداری (به سانسکریت: गांधारी ،Gāndhārī) زبانی‌است از شاخهٔ شمال غربی پراکریت که روزگاری در گنداره گویشورانی داشته‌است. این زبان می‌بایست از سانسکریت ودایی یا زبانی نزدیک بدان مشتق شده‌باشد. برای نگارش گنداری از خط خروشتی استفاده می‌شده‌است. پژوهشگران بر این باورند که گنداری دارای المان‌هایی از زبانهای بومی ناآریایی است. در کاوش‌های باستان‌شناسی دستنوشته‌های چندی مربوط به بوداگرایی به زبان گنداری یافت‌شده‌است. متن بودایی مهایانه در روزگار شاهنشاهی کوشان ترجمه و به چین فرستاده‌شدند، یکی از این متن‌هابر طوماری از پوست درخت توس در نزدیکی ختن یافت شده‌است.
پراکریت (به سانسکریت: prākṛta प्राकृत) نام گروهی از زبانهای هندوآریایی میانه است. واژهٔ پراکریت در زبان سانسکریت معنای جداشدهٔ از یک سرچشمه را می‌رساند.
یونانی کوینه (به یونانی: κοινή) گونه‌ای فرامنطقه‌ای از زبان گفتاری یونانی بود که در روزگار هلنی و رومی به عنوان گویش میانجی مناطق گوناگون یونانی‌زبان به‌کار می‌رفت. یونانی کوینه در پی گسترش فتوحات اسکندر مقدونی در سده چهارم پیش از میلاد پدید آمد و در سده‌های پس از آن در مناطق بزرگی از مدیترانه و خاورمیانه کاربرد داشت و بعدها زبان غالب امپراتوری بیزانس شد. واژه کوینه به معنای همگانی است. به یونانی کوینه، گویش اسکندری، یونانی اتیک، و یونانی هلنی هم گفته شده‌است. یونانی کوینه عمدتاً بر پایه گویش اتیک و گویش‌های مرتبط ایونی شکل گرفت و در مسیر استاندارد شدن از دیگر گویش‌ها نیز تأثیر پذیرفت.
خط هیروگلیف مصری را مصریان اولین بار جهت نوشتن مطالب خود ابداع کردند. هیروگلیف مصریها یکی از قدیمی‌ترین روش‌های نوشتن است. برخی از این نوشته‌ها به ۳ هزار سال پیش از میلاد برمی گردد. خط هیروگلیف در مدتی بیش از ۳۰۰۰ سال زبان نوشتنی مصریها بوده‌است و کنده‌کاران و صنعتگران آن را در دیوار آرامگاه‌ها، ستون‌ها، تندیس‌ها، مهرها و … به کار برده‌اند. این دبیره که در حدود ۵ هزار سال پیش، از تصویرنگاری مشتق شد، نزدیک به ۵۰۰ علامت تصویری داشت. طرز نگارش آن به دو صورت عمودی و افقی بود که در آغاز هیروگلیف عمودی و سپس افقی پدید آمد.
زبان لیکیایی، از زبانهای مرده خانواده زبانی زبانهای هندواروپایی و از شاخه زبانهای آناتولی آن است. این زبان در عهد آهن در منطقه لیکیه در آسیای کوچک گپ زده میشد. شماری از کارشناسان بر این باورند که از تبار زبان هیتی یا زبان لوویایی است. در حدود نخستین سده پیش از میلاد مسیح از میان رفت و با زبان یونانی جایگزین شد.
زبان اَکَدی (به اکدی: lišānum akkadītum) یک زبان سامی (از خانواده بزرگ‌تر زبانهای آفریقایی-آسیایی) است که در دوران باستان، از هزاره ی سوم پیش از میلاد در میانرودان (بین النهرین) بین آشوریان و بابلیان رایج بود. اکدی نخستین زبان سامی است که برای نوشتن به کار رفت و خط نگارشی آن خط میخی است که از زبان سومری گرفته شده است.