شاهنشاهی هخامنشیان
با وجود فراوانی بن‌مایه‌های میان‌رودانی، مصری، یونانی و لاتین نمی‌توان با تکیه بر آنها تبارشناسی درستی از خاندان هخامنشی، از هخامنش تا داریوش را به دست آورد. برای همین نوشتار سنگ‌نوشته بیستون زمان مناسبی را در اختیار تاریخ‌نگار می‌گذارد که در آن شاه شاهان، نوشته بلند خود را با تأیید دوبارهٔ خویشاوندی‌اش با خاندان شاهنشاهی پارسیان آغاز می‌کند و به آرامی پیشینیان خود را نام می‌برد: ویشتاسپ، آرشام، آریارمنه، چیش‌پش و هخامنش. این تبارشناسی به شوندهای (دلایل) گوناگون زمان‌های درازی نادرست دانسته شده بود. زیرا در این سیاهه (فهرست) نام دو نفر از شاهان هخامنشی که پیش از داریوش فرمانروایی می‌کردند، یعنی کوروش بزرگ و کمبوجیه یکم به چشم نمی‌خورد.
همین جریان موجب شده‌است که مفسران سنگ‌نوشته نسبت به نوشتارهای سنگ‌نوشته داریوش با شک و دو دلی نگاه کنند و او را غاصب پادشاهی هخامنشیان بدانند که با نوشتن این سنگ‌نوشته تلاش داشته‌است برای مشروعیت بخشیدن به پادشاهی خود از نگاه آیندگان، تبارنامهی خود را دست‌کاری کند. بر اساس نوشته‌های هرودوت، گل‌نوشتهٔ نبونید، پادشاه بابل، بیانیهٔ کورش بزرگ (استوانه کورش)، کتیبه بیستون داریوش یکم، و سنگ‌نوشته‌های اردشیر دوم و اردشیر سوم هخامنشی، ترتیب شاهان این دودمان تا داریوش یکم، چنین بوده‌است: (لازم به گفتن است درستی این جدول از هخامنش تا کوروش بزرگ و نیز در شاخه فرعی جای تردید است).
- هخامنش
- ۱ چیش‌پش یکم
- ۲ کورش یکم
- ۳ کمبوجیه یکم
- شاخه اصلی:
- ۴ کوروش کبیر (دوم)
- ۵ کمبوجیه دوم (فاتح مصر)
- ۶ بردیا
- ۷ کوروش سوم
- ۸ کمبوجیه سوم
- شاخه فرعی:
- آریارمن (فرزند هخامنش)
- آرشام
- ویشتاسپ
- داریوش بزرگ (یکم)
با بررسی کلی همهٔ بن‌مایه‌ها می‌توان به این‌گونه نتیجه گرفت. در یک‌چهارم نخست سده ششم پ. م، چیش‌پش، پسر هخامنش فرمانروایی پارس را به پسر بزرگ‌ترش آریارامنه داد، در حالی که پسر کوچک‌ترش، کوروش یکم به فرمانروایی انشان گماشته شد. پس از مرگ آریارامنه، پسر وی آرشام جایگزین وی شد ولی پس از کوروش یکم، پسرش کمبوجیه یکم و پس از او نیز پسر وی کوروش دوم جانشین او شد. این رویدادها در میانهٔ سده ششم پیش از زادروز به رخ داد.
در این دوران، کوروش بزرگ توانست مادها را به پیروی خود درآورد و به افتخار و ثروت دست یابد. چندی پس، کوروش بزرگ بخش‌های بزرگی از سرزمین‌های خاورمیانه را به تصرف خود درآورد. پس از او نیز کمبوجیه راه پیروزی‌های پدرش را ادامه داد و بر گستره شاهنشاهی هخامنشی افزود. پس از مرگ کمبوجیه تاج شاهنشاهی به داریوش از شاخه فرعی هخامنشی می‌رسد. آنچه به دیده راستین می‌رسد، این است که داریوش در زمان زندگی پدر و پدربزرگش (آرشام پدربزرگش یا پسرش ویشتاسب، پدر داریوش)، و با هم‌رایی آنها، پادشاهی را به دست گرفت. چرا که در زمان ساخت کاخ داریوش در شوش در آغاز فرمانروایی وی، بر اساس آگاهی‌های گل‌نوشته‌های یافته از پی ساختمان‌ها، این دو زنده بودند.
- چیش‌پیش (۶۷۵–۶۴۰ پیش از میلاد) - ۳۵ سال حکومت
- کوروش یکم (۶۰۰–۵۸۰ پیش از میلاد) - ۲۰ سال حکومت
- کمبوجیه یکم (۵۸۰–۵۵۹ پیش از میلاد) - ۲۱ سال حکومت
- کوروش بزرگ (۵۵۹–۵۲۹ پیش از میلاد) - ۳۰ سال حکومت
- کمبوجیه دوم (۵۳۰–۵۲۲ پیش از میلاد) - ۸ سال حکومت
- داریوش یکم (۵۲۲ تا ۴۸۶ پیش از میلاد) - ۳۶ سال حکومت تماما همراه شهبانو اتوسا
- خشایارشا (۴۸۶ تا ۴۶۶ پیش از میلاد) - ۲۰ سال حکومت تماما همراه مادرش شهبانو اتوسا
- اردشیر یکم (۴۶۶ تا ۴۲۴ پیش از میلاد) - ۴۲ سال حکومت
- خشایارشای دوم (دو ماه حکومت)
- سغدیانوس (هفت ماه حکومت)
- داریوش دوم (۴۲۴ تا ۴۰۴ پیش از میلاد) - ۲۰ سال حکومت
- اردشیر دوم (۴۰۴ تا ۳۵۸ پیش از میلاد) - ۴۶ سال حکومت
- اردشیر سوم (۳۵۸ تا ۳۳۸ پیش از میلاد) - ۲۰ سال حکومت
- آرسس (ارشک) (۳۳۸ تا ۳۳۶ پیش از میلاد) - ۳ سال حکومت
- داریوش سوم (۳۳۶ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) - ۶ سال حکومت
- اردشیر چهارم (۳۳۰ تا ۳۲۹ پیش از میلاد) - ۱ سال حکومت